10 સેકન્ડમાં સોઇલ ટેસ્ટિંગ: ડૉ. મધુકાંત પટેલનું AI ડિવાઇસ ખેતીમાં ક્રાંતિ લાવશે

ડૉ. મધુકાંત પટેલે વિકસાવેલું AI યુક્ત સોઇલ ટેસ્ટિંગ ડિવાઇસ માત્ર 10 સેકન્ડમાં જમીનની ગુણવત્તા ચકાસે છે. ખેડૂતો માટે સમય અને સંસાધનોની બચત કરતું આ ઉપકરણ સ્પેક્ટ્રોસ્કોપી પર કામ કરે છે. વધુ જાણો!

10 સેકન્ડમાં સોઇલ ટેસ્ટિંગ: ડૉ. મધુકાંત પટેલનું AI ડિવાઇસ ખેતીમાં ક્રાંતિ લાવશે

સંવાદદાતા વિજયવીર યાદવ: ખેતીની દુનિયામાં એક નવી ક્રાંતિનો પ્રારંભ થયો છે, અને તેનું નામ છે "10 સેકન્ડમાં સોઇલ ટેસ્ટિંગ". ડૉ. મધુકાંત પટેલ, જેઓ એક સમયે ઇસરોના વૈજ્ઞાનિક હતા, તેમણે ખેડૂતોના હિત માટે એક એવું AI યુક્ત ડિવાઇસ વિકસાવ્યું છે જે માત્ર 10 સેકન્ડમાં જમીનની ચકાસણી કરીને તેની ગુણવત્તા અને પોષક તત્ત્વોની માહિતી આપે છે. આ ઉપકરણ સ્પેક્ટ્રોસ્કોપીના સિદ્ધાંત પર કામ કરે છે અને ખેતરમાં જ તેનો ઉપયોગ કરી શકાય છે, જેનાથી ખેડૂતોને લેબમાં જવાની જરૂર નથી રહેતી. 2011માં ગુજરાતના તત્કાલીન મુખ્યમંત્રી નરેન્દ્રભાઇ મોદીની એક ટકોરથી પ્રેરાઇને ડૉ. પટેલે આ શોધની શરૂઆત કરી હતી. આજે, એક દાયકાથી વધુના સંશોધન પછી, આ ડિવાઇસ ખેતીને નવી દિશા આપવા સજ્જ છે.

ડૉ. મધુકાંત પટેલની પ્રેરણાદાયી શરૂઆત

ડૉ. મધુકાંત પટેલની આ શોધની કહાણી 2011થી શરૂ થાય છે, જ્યારે તેઓ અમદાવાદમાં ઇન્ફોર્મેશન કોમ્યુનિકેશન ટેકનોલોજી ફોર રૂરલ ડેવલોપમેન્ટ સેમિનારમાં હાજર હતા. આ સેમિનારમાં મુખ્ય અતિથિ તરીકે ઉપસ્થિત નરેન્દ્રભાઇ મોદીએ કહ્યું હતું, “વૈજ્ઞાનિક, મારા ખેડૂત માટે કંઇક કરો..”. આ વાક્ય ડૉ. પટેલના હૃદયમાં ઊંડે ઉતરી ગયું. ઇસરોમાંથી સ્વૈચ્છિક નિવૃત્તિ લીધા પછી તેઓ પહેલેથી જ ખેડૂતોના કલ્યાણ માટે કંઈક કરવા ઇચ્છતા હતા, અને આ મુલાકાતે તેમના સંકલ્પને મજબૂત કર્યો. તેમણે નક્કી કર્યું કે ખેતીને સરળ અને સફળ બનાવવા માટે એક નવીન ટેકનોલોજીની જરૂર છે, અને આમ તેમની સોઇલ ટેસ્ટિંગ ડિવાઇસનો પાયો નંખાયો.

સોઇલ ટેસ્ટિંગની પરંપરાગત પદ્ધતિની મર્યાદાઓ

ખેતીમાં જમીનની ગુણવત્તા ચકાસવી એ પાયાની જરૂરિયાત છે. પરંપરાગત રીતે, સરકારી અને સહકારી સોઇલ ટેસ્ટિંગ લેબમાં જમીનના સેમ્પલ મોકલવામાં આવે છે. આ લેબમાં ‘વેટ કેમેસ્ટ્રી’ પદ્ધતિનો ઉપયોગ થાય છે, જેમાં માટીને દળવી, ગરમ કરવી અને કેમિકલ્સનો ઉપયોગ કરીને પરીક્ષણ થાય છે. આ પ્રક્રિયામાં ઓછામાં ઓછા 2 દિવસથી લઈને 10-12 દિવસ સુધીનો સમય લાગે છે. ખેડૂતો માટે આ લાંબી પ્રક્રિયા અને ખર્ચ એક મોટી સમસ્યા છે. ઉપરાંત, આ પદ્ધતિમાં જૈવિક તત્ત્વો અને સૂક્ષ્મજીવોની હાજરી ચકાસી શકાતી નથી, જે પ્રાકૃતિક ખેતી માટે જરૂરી છે.

AI યુક્ત સોઇલ ટેસ્ટિંગ ડિવાઇસનો જન્મ

ડૉ. મધુકાંત પટેલે આ મર્યાદાઓને ધ્યાનમાં રાખીને એક એવું ઉપકરણ બનાવ્યું જે ખેતરમાં જ 10 સેકન્ડમાં જમીનનું પરીક્ષણ કરી શકે. આ ડિવાઇસ સ્પેક્ટ્રોસ્કોપીના સિદ્ધાંત પર કામ કરે છે, જેમાં પ્રકાશના વર્ણપટનો અભ્યાસ કરીને જમીનના ગુણધર્મો જાણવામાં આવે છે. આ ઉપકરણમાં નેનો ટેકનોલોજીનો પણ ઉપયોગ થયો છે, જે તેને વધુ ચોક્કસ અને અસરકારક બનાવે છે. ખેડૂતો માટે આ એક વરદાન સમાન છે, કારણ કે તે સમય અને ખર્ચ બંનેની બચત કરે છે.

સ્પેક્ટ્રોસ્કોપી: આ ડિવાઇસનું હૃદય

સ્પેક્ટ્રોસ્કોપી એ એક વૈજ્ઞાનિક પદ્ધતિ છે, જેમાં પ્રકાશને કોઈ પદાર્થ પર ફેંકીને તેના પરાવર્તનનો અભ્યાસ કરવામાં આવે છે. ડૉ. પટેલનું ડિવાઇસ અલ્ટ્રાવાયોલેટ, વિઝિબલ અને ઇન્ફ્રારેડ પ્રકાશનો ઉપયોગ કરીને જમીનના પોષક તત્ત્વો જેવા કે નાઇટ્રોજન, ફોસ્ફરસ, પોટેશિયમ તેમજ PH અને EC જેવા ગુણધર્મો માપે છે. આ ટેકનોલોજી નોબેલ પુરસ્કાર વિજેતા સી.વી. રામનના સંશોધન પર આધારિત છે, જે ભારતીય વિજ્ઞાનનું ગૌરવ છે.

ખેડૂતો માટે સરળ અને સુલભ ઉપકરણ

આ ડિવાઇસની સૌથી મોટી ખાસિયત એ છે કે તેનો ઉપયોગ કોઈ સામાન્ય ખેડૂત પણ ટોર્ચની જેમ સરળતાથી કરી શકે છે. તેને લેબમાં લઈ જવાની કે જટિલ પ્રક્રિયાઓની જરૂર નથી. ખેતરમાં જમીનમાં ભોંકતાંની સાથે જ તે 10-15 સેકન્ડમાં રિપોર્ટ આપે છે. આનાથી ખેડૂતો પોતાની જમીનની ગુણવત્તા વારંવાર અને ઝડપથી ચકાસી શકે છે.

પ્રાકૃતિક ખેતી માટે વરદાન

આ ડિવાઇસ માત્ર રાસાયણિક પોષક તત્ત્વો જ નહીં, પરંતુ જૈવિક દ્રવ્યો, હ્યુમસ અને સૂક્ષ્મજીવો જેવા કે રાઇઝોબિયમ, એઝિટોબેક્ટર અને ટ્રાઇકોડેમાની હાજરી પણ ચકાસે છે. આ પરંપરાગત પદ્ધતિઓમાં શક્ય નથી. પ્રાકૃતિક ખેતીને પ્રોત્સાહન આપવા માટે આ ઉપકરણ ખૂબ ઉપયોગી છે, કારણ કે તે જમીનની સંપૂર્ણ સ્થિતિનું ચિત્ર આપે છે.

સરકારી માન્યતા અને કેલિબરેશન

આ ડિવાઇસની અસરકારકતા ચકાસવા રાજ્ય સરકારના ખેતી નિયામકશ્રીની કચેરીએ તેના કેલિબરેશનને મંજૂરી આપી છે. ગુજરાતની સોઇલ ટેસ્ટિંગ લેબ, GSFC અને ઇફકોની લેબમાંથી માટીના નમૂના લઈને તેનું પરીક્ષણ થઈ રહ્યું છે. આ પ્રક્રિયામાં AI અને મશીન લર્નિંગની મદદથી ડિવાઇસ 95% સચોટ પરિણામો આપવા સક્ષમ બનશે.

ICARનું સમર્થન

ઇન્ડિયન કાઉન્સિલ ઓફ એગ્રીકલ્ચરલ રિસર્ચ (ICAR) પણ હવે સ્પેક્ટ્રોસ્કોપી આધારિત સોઇલ ટેસ્ટિંગને પ્રોત્સાહન આપી રહ્યું છે. આ ટેકનોલોજીને રાષ્ટ્રીય સ્તરે સ્વીકૃતિ મળવાથી ડૉ. પટેલની શોધનું મહત્ત્વ વધુ સ્પષ્ટ થાય છે.

ડિવાઇસની ટેકનિકલ ખાસિયતો

આ ઉપકરણમાં નેનો ટેકનોલોજીથી બનેલા ધાતુના સળિયા છે, જે જમીનના સંપર્કમાં આવીને તેના ગુણધર્મો માપે છે. તે 1 લાખ સેમ્પલ ટેસ્ટ કરી શકે છે, ત્યારબાદ તેના પ્રોબ અને સેન્સર બદલવાની જરૂર પડે છે. તેની સરળ ડિઝાઇન અને ઝડપી પરિણામો તેને અનન્ય બનાવે છે.

ખેતીમાં સમય અને ખર્ચની બચત

પરંપરાગત લેબ ટેસ્ટિંગમાં દિવસો લાગે છે, જ્યારે આ ડિવાઇસ માત્ર 10 સેકન્ડમાં કામ પૂરું કરે છે. આનાથી ખેડૂતોનો સમય અને લેબનો ખર્ચ બંને બચે છે, જે નાના ખેડૂતો માટે મોટી રાહત છે.

ડૉ. પટેલનો વૈજ્ઞાનિક પૂર્વગ્રહ

ઇસરોમાં લાંબા કાર્યકાળ દરમિયાન ડૉ. પટેલે સિગ્નલિંગ અને રિમોટ સેન્સિંગનો ગહન અભ્યાસ કર્યો. તેમના અનુભવ અને જ્ઞાનનો ઉપયોગ કરીને તેમણે આ ડિવાઇસ વિકસાવ્યું. તેમના રિસર્ચ પેપર અને એક્સપર્ટ ટોક પણ વિજ્ઞાન જગતમાં પ્રખ્યાત છે.

ભવિષ્યની શક્યતાઓ

આ ડિવાઇસ ખેતી ઉપરાંત આરોગ્ય અને શિક્ષણ ક્ષેત્રે પણ ઉપયોગી થઈ શકે છે. ડૉ. પટેલે ચામડીની સ્પેક્ટ્રોસ્કોપી અને મધમાખીના મૂડના અભ્યાસ જેવા સંશોધનો પણ કર્યા છે, જે ભવિષ્યમાં નવી શોધોનો માર્ગ મોકળો કરશે.

ગુજરાતથી ભારત સુધીની સફર

ગોંડલના વતની અને અમદાવાદના રહેવાસી ડૉ. પટેલનું આ ઉપકરણ ગુજરાતથી શરૂ થઈને સમગ્ર ભારતમાં સોઇલ ટેસ્ટિંગને નવી દિશા આપશે. તેની સફળતા ભારતીય ખેતીને વૈશ્વિક સ્તરે મજબૂત કરશે.

ખેડૂતોના હાથમાં ટેકનોલોજી

આ ડિવાઇસ ખેડૂતોને ટેકનોલોજીની શક્તિ આપે છે. તેની સરળતા અને સચોટતા ખેતીને વધુ વૈજ્ઞાનિક અને લાભદાયી બનાવશે.

વિજ્ઞાન અને ખેતીનું સંગમ

ડૉ. મધુકાંત પટેલે વિજ્ઞાન અને ખેતીને એકસાથે જોડીને એક નવું ઉદાહરણ સ્થાપ્યું છે. તેમનું આ ડિવાઇસ ભારતીય ખેડૂતોના જીવનમાં પરિવર્તન લાવવા સક્ષમ છે.

ડૉ. મધુકાંત પટેલનું AI યુક્ત સોઇલ ટેસ્ટિંગ ડિવાઇસ ખેતીના ભવિષ્યને બદલવાની ક્ષમતા ધરાવે છે. માત્ર 10 સેકન્ડમાં જમીનની ગુણવત્તા ચકાસીને આ ઉપકરણ ખેડૂતોને સમય, ખર્ચ અને મહેનત બચાવવામાં મદદ કરે છે. નરેન્દ્રભાઇ મોદીની પ્રેરણાથી શરૂ થયેલી આ યાત્રા આજે એક સફળ શોધમાં પરિણમી છે, જે ગુજરાતથી લઈને ભારતભરના ખેડૂતો માટે આશાનું કિરણ બની રહેશે.

Share On Social Media